مسجد امام حسن عسکری (قم)

مسجد امام حسن عسکری یا مسجد امام، از قدیمی‌ترین مساجد قم است که بنای نخستین آن بر اساس برخی گزارش‌ها به دستور امام حسن عسکری(ع) و به دست احمد بن اسحاق قمی وکیل آن حضرت ساخته شده است. اهمیت این مسجد به سابقه تاریخی و انتساب آن به امام عسکری(ع) بازمی‌گردد. مسجد امام حسن عسکری مدتی محل برپایی نماز جمعه قم بوده، برخی درس‌های حوزه علمیه و مراسم اعتکاف نیز در آن برگزار می‌شود.

تاریخچه و مؤسس

بر اساس برخی گزارش‌ها بنای اولیه مسجد امام حسن عسکری در قرن سوم قمری به دستور امام حسن عسکری(ع) و به دست احمد بن اسحاق قمی، وکیل آن حضرت بنا شده است برخی معتقدند این مسجد در مکان مسجد دژپل(درپل) بنا شده و در گذشته جامع عتیق نام داشته است. اما در تاریخ قم اشاره‌ای به این مسجد و انتساب آن به امام عسکری نشده است و مسجد عتیق همان مسجدی دانسته شده که در درپل بنا شده است.

مسجد امام در ۲۲ آذر ۱۳۵۵ش در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۳۱۲ به ثبت رسیده است.

بازسازی

بنای مسجد بارها از جمله در دوره صفویه مرمت و نوسازی شده است. قدیمی‌ترین بخش آن، ایوان جنوبی‌ آن است که در سال ۱۱۲۹ق بنا شده است. در زمان فتحعلی شاه قاجار، حاج حسین کدخدا آن را تعمیر کرد. در دوره ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۶ق، حاجی ابراهیم تاجر در قسمت غربی آن زیرزمین و شبستانی بنا نهاد در سال ۱۲۹۵ق حاج علی‌نقی تاجر کاشی بخش‌هایی از جمله شبستان‌های شرقی و سردر آن را نوسازی کرد. همچنین میرزا ابوالفضل زاهدی متوفای ۱۳۵۷ش سرداب آن را تعمیر کرده است. میرزا محمد فیض شبستان غربی و شیخ محمد کبیر نیز شبستان شرقی آن را تعمیر کرده‌اند. این دو شبستان به نام آن دو مشهور شده است. پس از انقلاب اسلامی این مسجد به حمایت دفتر آیت الله صافی گلپایگانی بازسازی شد. در این بازسازی طرح گسترش آن توسط آیت الله محمدرضا گلپایگانی مطرح شد. او با خرید املاک اطراف مسجد زمینه توسعه بنای آن را فراهم کرد و توسط لطف‌الله صافی گلپایگانی انجام و در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴شمسی افتتاح شد.

اهمیت

اهمیت این مسجد به سابقه تاریخی و انتساب آن به امام عسکری (ع) است. مسجد در نزدیکی حرم حضرت معصومه قرار گرفته است و از قرن نهم به بعد متولیان آستانه حضرت معصومه، تولیت مسجد امام حسن را نیز بر عهده داشتند. همچنین این مسجد محل تدریس و اعتکاف برخی از بزرگان قم بوده است.

محل برپایی نمازجمعه

مدتی در مسجد امام حسن عسکری، نماز جمعه توسط آیت‌الله محمدتقی خوانساری و آیت‌الله اراکی برگزار می‌شد.

محل تدریس

شبستان‌های مسجد، محل تدریس برخی از استادان حوزه علمیه قم بوده است. سید رضا صدر ۱۶ سال در یکی از شبستان‌های مسجد به امامت جماعت و تدریس می‌پرداخت. همچنین درس میرزا ابوالفضل زاهدی (متوفای ۱۳۵۷ش) در این مسجد برگزار می‌شده است. محمدتقی ستوده نیز سالیانی متمادی در این مسجد حوزه تدریس فقه و اصول داشته است.

محل اعتکاف

مسجد امام حسن عسکری از مراکز اعتکاف در قم است که ستاد اعتکاف قم در آن تشکیل شده است. گفته‌ شده که اعتکاف برای نخستین‌بار در ایران در این مسجد توسط آیت الله حائری برگزار شده است. آیت الله گلپایگانی در این مسجد معتکف می‌شده است.

مسجد امام همچنین مکانی برای فعالیت‌های فرهنگی به شمار می‌رود. از سال ۱۳۶۶ش جلسات هفتگی هیئت رزمندگان اسلام در این مکان برگزار می‌شود. همچنین مراسم تشییع برخی از شخصیت‌های دینی، علمی و سیاسی قم از این مکان آغاز می‌شود.

موقعیت و بنا

مسجد امام حسن عسکری در نزدیکی پل علیخانی واقع شده است. بنای آن مشتمل بر جلوخان، سردر ورودی، صحن، ایوان جنوبی، شبستان، زیرزمین و چهار شبستان در اضلاع مختلف صحن بود. در بازسازی آن توسط دفتر آیت الله صافی گلپایگانی دو شبستان دیگر به آن افزوده شد؛ یکی با مساحت ۲۹۰۰ متر مربع در طبقه همکف قرار دارد. این شبستان گنبدی با ۳۵ متر ارتفاع و گلدسته‌هایی با بلندای ۵۹ متر مربع دارد و تمامی قرآن بر دیوارهای آن کاشی‌کاری شده است. دیگری طبقه زیرین شبستان است که حدود ۲۷۰۰ متر مربع مساحت دارد. همچنین در این بازسازی ساختمانی در ۷ طبقه به آن افزوده شد که دو طبقه‌اش به کتابخانه و ۵ طبقه دیگر آن به بخش اداری و تأسیسات مسجد اختصاص دارد. طبقه تحتانی شبستان‌های جدید به کارهای فرهنگی مانند برگزاری نماشگاه کتاب و... اختصاص دارد.

مساحت

مسجد امام حسن عسکری ۴۱۷۰ متر مربع مساحت داشت. ۳۱۹۰ متر آن مسقف و مربوط به شبستان‌ها و ۱۵۲۰ متر مربع فضای باز بود. در بازسازی آن توسط آیت الله صافی گلپایگانی حدود ۲۵،۰۰۰ متر بنا به آن افزوده شد.

برپایی نماز جماعت و امامان جماعت

در هریک از شبستان‌های مسجد امام حسن عسکری در هر نوبت، نماز جماعت جداگانه‌ای برگزار می‌شود. در فصل گرما در صحن و پشت‌بام برخی از شبستان‌ها نیز نماز جماعت برقرار است. سید اسحاق رضوی (متوفی ۱۳۳۲ق)، آخوند ملا محمدجواد قمی (متوفی ۱۳۱۲ق)، سید عبدالله رضوی، شیخ ابوالقاسم قمی، میرزا محمد فیض، سید صدرالدین صدر، مرتضی حائری یزدی، عباسعلی شاهرودی، سید ابوالقاسم روحانی و سید رضا صدر از جمله کسانی بودند در شبستان‌های این مسجد امامت جماعت می‌کردند. همچنین مهدی فیض، سید محمدعلی روحانی، محمود زاهدی و سید حسین بدلا در شبستان‌های این مسجد امام جماعت بودند.

پانویس

منابع

• ناصرالشریعه، تاریخ قم، محمدحسین، تصحیح: علی دوانی، انتشارات رهنمون، تهران، ۱۳۸۳ش.
• آقابابایی و قریشی، رضا و حسن، آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، انتشارات زائر، قم، ۱۳۸۳ش.
• فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم؛ بخش اول از تاریخ جامع قم، انتشارات زائر، قم، ۱۳۷۸ش.
• قمی، حسن بن محمد، کتاب تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تصحیح: جلال الدین طهرانی، انتشارات طوس، تهران، ۱۳۶۱ش.
• شریف‌رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، چاپ اسلامیه، تهران، ۱۳۵۳ش.
• کوچک‌زاده، محمدرضا، تاریخچه قم و مساجد تاریخی آن، انشراح، قم، ۱۳۸۰ش.
• مسجدی که به دست وکیل امام حسن عسکری در قم بنا شد، خبرگزاری ایسنا، کد خبر ۹۱۱۲۰۱۰۱۰۰۵۵۹، انتشار: ۱ اسفند ۱۳۹۱، دسترسی: ۱۵ آبان ۱۳۹۵ش.
• ساختمان جدید مسجد امام حسن عسکری(ع) افتتاح شد، خبرگزاری شبستان، انتشار: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، دسترسی: ۱۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• مسجد امام حسن عسکری قم و اقامه نماز حسنین(ع)، خبرگزاری فارس، انتشار، ۰۱ شهریور ۱۳۹۵، دسترسی۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.
• افتتاح بنای عظیم مسجد امام حسن عسکری در قم، باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۵۱۸۵۵۵۰، انتشار ۰۷ اردیبهشت ۱۳۹۴، دسترسی ۱۳ آبان ۱۳۹۵ش.
• مسجد امام حسن عسکری (ع) قم شاهکار معماری اسلامی، خبرگزاری تسنیم، انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۳ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.
• تاریخچه مسجد امام حسن عسکری، پایگاه اطلاع‌رسانی وارثان، انتشار: ۲۹ دی ۱۳۹۴ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.
• اعتکاف در مسجد امام حسن عسکری قم، شیعه‌نیوز، کد خبر: ۲۱۴۴۴، انتشار: ۲۱ خرداد ۱۳۹۰ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش.